Üç yıl sonrasında Rusya-Ukrayna savaşı

Şubat’ın 24’ünde Ukrayna-Rusya savaşının üçüncü yılının sonuna geldik. Üç yıl süren savaşın ardından Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, Ukrayna halkı ve ekonomisi için sarsıcı kayıplara neden oldu. Ukraynalı sivil ve askeri kayıpların (ölü ve yaralı) sayısına ilişkin çeşitli tahminler var: 46 bin sivil ve belki de 500 bin asker. Rus askeri kayıpları da hemen hemen aynı. Milyonlarca kişi yurtdışına kaçtı ve daha milyonlarca kişi de Ukrayna içindeki evlerinden oldu. 2024'ün başlarında Wall Street Journal tarafından bildirilen gizli bir Ukrayna değerlendirmesi, Ukrayna birliklerinin kayıplarını 80 bin ölü ve 400 bin yaralı olarak vermiştir. WSJ'nin haberine göre, hükûmet rakamlarına göre 2024 yılının ilk yarısında Ukrayna'da ölenlerin sayısı doğanların üç katıydı. Geçtiğimiz yıl Ukrayna'nın kayıpları Rusya'nınkinden beş kat daha fazla oldu ve Kiev her ay en az 50 bin askerini kaybetti.

UZUN VADELİ ZARAR

Ukrayna'nın GSYİH'si yüzde 25 azaldı ve 7,1 milyon Ukraynalı daha yoksulluk içinde yaşıyor.

Ukrayna'da kalanlara verilen zarar çok büyük. Ukraynalı çocukların öğrenme kayıpları özellikle endişe vericidir: Ukrayna, öğrenme sürecindeki savaş kaynaklı (ve ondan önce Kovid-19 kaynaklı) kesintiler nedeniyle işgücüne daha düşük kaliteli eklemeler yapacaktır. Bu kayıpların 90 milyar dolar ya da neredeyse bugüne kadar fiziksel sermayede yaşanan kayıplar kadar olacağı tahmin ediliyor. Araştırmalar ayrıca, bir kişinin hayatının ilk beş yılında yaşanan bir savaşın, 60'lı ve 70'li yaşlarında ruh sağlığı puanlarında yaklaşık yüzde 10'luk bir düşüşle ilişkili olduğunu göstermektedir. Sorun sadece savaş kayıpları ve ekonomi değil, aynı zamanda kalan Ukraynalılara verilen uzun vadeli zarar.

Savaşa rağmen geçen yıl ekonomide mütevazı bir toparlanma yaşandı. Enerji ihracatı arttı. Ukrayna'nın Karadeniz'deki limanları hala çalışıyor ve ticaret Tuna Nehri boyunca ve daha az ölçüde trenle batıya akıyor. Bu arada tarım da toparlanmaya başladı. Buna rağmen demir ve çelik üretimi hala savaş öncesi seviyesinin çok altında; savaştan önce ayda 1,5 milyon ton olan üretim ayda sadece 0,6 milyon tona düştü.

Ancak Ukrayna'da üretim yapacak ya da savaşa katılacak insan gücü çok eksik. Ukrayna'da işsizlik oranı ocak ayında yüzde 16,8'di ancak bu oran hala işçi açığı olduğunu gösteriyor çünkü vasıflı insanlar ülkeyi terk etti ve diğerlerinin çoğu da silahlı kuvvetlere katıldı. Durum o kadar kötü ki, şu anda muaf olan 18-25 yaş arası gençlerin seferber edilmesinden bahsediliyor, ancak bu pek popüler değil ve sivil istihdamı daha da azaltacaktır.

YILDA EN AZ 40 MİLYAR DOLAR

Ukrayna hala tamamen Batı'nın desteğine bağımlı durumda. Devlet hizmetlerini sürdürmek, nüfusunu desteklemek ve üretimi devam ettirmek için yılda en az 40 milyar dolara ihtiyacı var. Bu tür sivil finansman için AB'ye bel bağlarken, tüm askeri finansman için ABD'ye bel bağlıyor - tam bir 'iş bölümü'. Buna ek olarak, IMF ve Dünya Bankası parasal yardım teklif etti ancak bu durumda Ukrayna'nın 'sürdürülebilirliğe' sahip olduğunu, yani bir noktada herhangi bir krediyi geri ödeyebileceğini göstermesi gerekiyor. Dolayısıyla ABD ve AB ülkelerinden gelen iki taraflı krediler (ve esas olarak krediler, doğrudan yardım değil) gerçekleşmezse, IMF kredi programını uzatamaz.

Bu da bizi Rusya ile savaş sona erdiğinde Ukrayna ekonomisine ne olacağına geri götürüyor. Dünya Bankası'nın son tahminlerine göre, savaşın bu yıl sona ereceği varsayımıyla, Ukrayna'nın toparlanmak ve yeniden inşa etmek için önümüzdeki on yıl içinde 486 milyar dolara ihtiyacı olacak. Bu rakam şu anki GSYİH'sinin neredeyse üç katı. Savaşın doğrudan zararı şu anda yaklaşık 152 milyar dolara ulaşmış durumda; yaklaşık 2 milyon konut birimi - Ukrayna'daki toplam konut stokunun yaklaşık yüzde 10'u - hasar gördü ya da yıkıldı. 8 bin 400 km (5,220 mil) otoyol, karayolu ve diğer ulusal yollar ile yaklaşık 300 köprü hasar gördü. Yaklaşık 5,9 milyon Ukraynalı ülke dışında yerlerinden edilmiş olarak kalırken, ülke içinde yerlerinden edilmiş kişilerin sayısı 3,7 milyon civarındaydı.

BATI’NIN ELİNDEKİLER

Ukrayna'nın kaynaklarından geriye kalanlar (Rusya tarafından ilhak edilmeyenler) Batılı şirketlere satıldı. Ukrayna'nın ekilebilir arazilerinin yüzde 28'i şu anda Ukraynalı oligarklar, Avrupalı ve Kuzey Amerikalı şirketler ile Suudi Arabistan'ın egemen varlık fonunun bir karışımına ait. Nestle batı Volyn bölgesinde yeni bir tesise 46 milyon dolar yatırım yaparken, Alman ilaç-pestisit devi Bayer orta Zhytomyr bölgesinde mısır tohumu üretimine 60 milyon avro yatırım yapmayı planlıyor. Ukrayna'nın en büyük tavukçuluk şirketi olan MHP'nin sahibi Ukrayna Cumhurbaşkanı Poroşenko'nun eski bir danışmanı. MHP son iki yılda Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası'nın (EBRD) verdiği kredilerin beşte birinden fazlasını aldı. MHP Ukrayna'da 28 bin kişiyi istihdam etmekte ve AB üyesi Lüksemburg'dan daha büyük bir alan olan yaklaşık 360 bin hektar araziyi kontrol etmektedir.

Ukrayna hükümeti, savaş sonrası ekonomisi için, AB asgari çalışma standartlarının bile altında, yani ter atölyesi koşullarında daha fazla işgücü piyasası deregülasyonu ve kalan devlet varlıklarının tamamen özelleştirilmesiyle birlikte kurumlar ve gelir vergilerinde kemiklere kadar kesinti içeren bir “serbest piyasa” çözümüne kararlıdır. Ancak savaş ekonomisinin getirdiği baskılar, askeri taleplerin ağır basmasıyla hükümeti bu politikaları şimdilik geri plana atmaya zorladı.

TOPARLANMA UZUN SÜREBİLİR

Ukrayna hükümetinin, AB'nin, ABD hükümetinin, çok taraflı ajansların ve yeniden yapılanma için fon toplamak ve tahsis etmekten sorumlu Amerikan finans kuruluşlarının amacı, Ukrayna ekonomisini bir tür özel ekonomik bölge olarak restore etmek ve özel sermayenin olası kayıplarını kamu parasıyla karşılamaktır. Ukrayna ayrıca sendikalardan, ağır ticari vergi rejimlerinden ve düzenlemelerinden ve eski Ukraynalı oligarklarla ittifak halindeki Batı sermayesinin karlı yatırımlarının önündeki diğer büyük engellerden arındırılacaktır.

Ukraynalı kaynaklar, altyapıyı onarmanın maliyetinin: savaş çabalarının finansmanı (mühimmat, silah vb.); konut stoku, ticari gayrimenkul kayıpları, ölüm ve yaralanma tazminatları, yeniden yerleşim maliyetleri, gelir desteği vb. ile mevcut ve gelecekteki gelir kaybının 1 trilyon dolara veya Ukrayna'nın önceki yıllık GSYH'sinin altı yılına ulaşacağını tahmin ediyor. Bu da yıllık AB GSYİH'sının yaklaşık yüzde 2.0'si ya da altı yıllık G7 GSYİH'sının yüzde 1.5'i anlamına gelmektedir. Bu on yılın sonunda, yeniden yapılanma iyi gitse ve savaş öncesi Ukrayna'nın tüm kaynaklarının restore edildiği varsayılsa bile (yani doğu Ukrayna'nın sanayisi ve madenleri Rusya'nın elinde olsa bile), ekonomi hala savaş öncesi seviyesinin yüzde 15 altında olacaktır. Aksi takdirde toparlanma daha da uzun sürecektir.

RUSYA: SAVAŞ EKONOMİSİ

Rusya'nın 2022 başlarında Ukrayna'nın doğusundaki Donbass'ta Rusça konuşulan dört vilayeti ele geçirmek için Ukrayna'yı işgal etmesi ironik bir şekilde ekonomiye ivme kazandırdı. 2023 yılında reel GSYH büyümesi yüzde 3,6, 2024 yılında ise yüzde 3'ün üzerinde oldu. Rusya'nın savaş ekonomisi dayanıyor.

Savaşın sürdüğü son üç yılda Rusya, bütçesinin neredeyse üçte birini savunma harcamalarına ayırırken yaptırımlardan da kurtulmayı başardı. Ayrıca Çin'le ticaretini arttırmayı ve petrolünü yeni pazarlara satmayı başardı; bunu kısmen Batılı ülkelerin ülkenin savaş bütçesini azaltacağını umduğu fiyat sınırlamasını aşmak için gölge bir tanker filosu kullanarak yaptı. 2023'te petrol ve petrol ürünlerinin yarısı Çin'e ihraç edildi. Çin'in en büyük petrol tedarikçisi haline geldi. Çin'in Rusya'ya ithalatı savaşın başlamasından bu yana yüzde 60'tan fazla arttı, çünkü bu ülke Rusya'ya otomobil ve elektronik cihazlar da dahil olmak üzere düzenli bir mal akışı sağlayabildi ve Batı'nın kaybettiği mal ithalatının boşluğunu doldurdu. Rusya ve Çin arasındaki ticaret 2023 yılında 240 milyar dolara ulaşarak savaştan önceki 2021 yılından bu yana yüzde 64'ün üzerinde bir artış gösterdi.