Unutulan  ürünlerimiz

Ziraat Fakültesinde pamuk, keten, kenevir, haşhaş, tütün, susam ve diğer bitkilerle ilgili dersler aldık. Bir zamanlar en önemli kültür bitkileri sayılan bu ürünlerden pamuk hariç diğerleri hemen hemen unutulmuş gibidir.

Bugünkü konumuz kenevir. Halk arasında yaygın olarak “kendir” adıyla bilinen bu bitki tarımda önemli bir rol oynamaktaydı. Kenevir bitkisinin liflerinden sicim, urgan, halat, çuval yapılmakta; yelken bezi ve çok nitelikli kumaşlar dokunmaktadır. Kenevirin tohumları yüksek miktarda (%32-36) yağ ve (%22-24) protein içerir. Dolayısıyla gıda maddesi ve yem katkı maddesi olarak kullanılır. Çocukluğumda ara sıra “kendir kavurgası” yerdik. Darı (mısır), çitlenbik, buğday, nohut da kavrulup çerez olarak yenirdi.

HAŞHAŞ YASAĞI

1965 yılından itibaren, eroin elde edildiği gerekçesiyle haşhaş üretiminin yasaklanması konusunda ABD tarafından Türkiye’ye baskı yapılmıştır. Halkın tepkisini göze alamayan hükümetler, bu baskılara direnmiştir. 12 Mart 1971’de muhtıra sonucu hükümet istifa etmiş ve Nihat Erim başkanlığında partiler üstü bir teknokrat hükümeti kurulmuştur. Bakanlar Kurulu 30 Haziran 1971’de yayınladığı bir kararname ile Türkiye’de haşhaş ekiminin ve afyon üretiminin 1972 sonbaharından başlayarak tamamen yasaklandığını ilan etti.

1973 yılında haşhaş mitingleri yapılmış, haşhaş üretimi bağımsızlığın simgesi haline gelmiştir. 1973 yılı sonunda genel seçime giden Türkiye’de Milli Selamet Partisi ile koalisyon hükümeti kuran CHP lideri Bülent Ecevit, Mart 1974’te haşhaş ekimini başlatma niyetinde olduğunu Washington’a bildirdi. 1 Temmuz 1974’te hükümet 7 ilde sıkı devlet kontrolü altında haşhaş ekimine başlanacağını ilan etti (Bkz.1). Bunun üzerine ekonomik ve askeri ambargolar uygulandı. Sonuçta fakir halkın temel besinlerinden biri ve fakir topraklara uygun bir bitki olan haşhaş üretimi katı kurallara bağlı olarak sürdürülmektedir.

ESRAR KORKUSU

Kenevir bitkisinin yaprak ve çiçeklerinden bir takım kimyasal maddeler elde edilir. Bunlardan en önemlisi THC (Tetrahidrokannabiniol) bağımlılık yapan bir madde olup, esrarın etkili maddesidir. Bu madde ilaç yapımında da kullanılmaktadır. Tehlikeli bir uyuşturucu olan esrar karşıtı muazzam bir kampanya sonucunda kenevir üretimi ciddi ölçüde kısıtlanmıştır.

ABD tarafından Afganistan işgal edildikten sonra, bol miktarda esrar piyasaya sürülmüştür. Yasa dışı ticaretin yaygınlaşması sonucunda ABD ve Avrupa’da kurallar esnetilmiş ve esrar üretimi serbest bırakılmıştır. ABD’de 21 eyalette esrar üretimi ve ticareti yasal hale gelmiştir (Bkz.2).

2017 yılında Kaliforniya eyaletinde 21 yaşından büyükler için kenevirin keyif verici ve tıbbi amaçlı kullanımı, kenevir üretimi, esrarın imalatı, bulundurulması ve ticareti yasal hale getirilmiştir. Ruhsat verilmesi, sürecin ve ürün kalitesinin (!) sıkı şekilde izlenmesi söz konusudur (Bkz.3). 

GÖZLEMLER

1977 yılında Urfa'daki Toprak Reformu Uygulama bölgesinde yürüttüğümüz bir projenin ön çalışmaları sırasında Bozova civarında bir kenevir tarlasına rastladık. Tarla bitkileri konusunda uzman olan Prof. Dr. Şükrü Emiroğlu, öğle sıcağında tarlaya girmemizi uygun görmedi. Kenevirin yaprak ve çiçeklerindeki maddeler sizi etkiler ve rahatsız olursunuz dedi.

Aynı projenin anket çalışmalarını yaparken Birecik'te çiftçilerin Fırat ırmağının kıyısında kenevir demetlerini ırmağa ıslattıklarını ve daha sonra tokmaklarla döverek liflerini ayırdıklarını gözlemledik. 1986 yılında Samsun Altınkaya ve Derbent Barajları için yaptığımız bir araştırmada Bafra, Çarşamba ve Durağan ilçelerinde kenevir üreten çiftçilere rastladık. Kenevirin en kârlı ürünlerden biri olduğunu saptamıştık.

YASAKLAR SEKTÖRÜ ETKİLEDİ

Sonradan kenevirden esrar elde edildiği iddiasıyla yasaklamalar getirildi. Kenevir liflerini işleyen fabrikalar hammadde bulamayınca başka lifleri işleyecek sistemler kurarak keneviri unuttular. Şimdi THC içeriği düşük kenevir çeşitlerini ekerek lif ve tohum elde etmek için çaba gösteriyoruz.  Ancak yakın çevrede bu ham maddeleri işleyecek fabrikalar olmadığı sürece piyasa oluşmaz ve kısa dönemde üretimi artırmak mümkün olmaz. Çiftçinin elinde kalan ve para etmeyen bir ürünü kimse yetiştirmez. Devlet öncülüğünde çeşitli bölgelerde kenevir işleyen tekstil fabrikaları kurulmadığı sürece bu piyasanın oluşması düşünülemez.  Keten ve kenevirin önemi ve yetiştirme tekniği sonraki yazıda ele alınacaktır.

1) https://tdpkrizleri.org/index.php/1972-1973-hashas-krizi

2) https://tr.wikipedia.org/wiki/Esrar% C4% B1n_yasall%C4%B1%C4%9F% C4%B1

3) California Agriculture, Special Issue: Cannabis, July-December 2019, Volume 73, Number 3-4.