Uzayda yapay zekâ ile akıllı dönüşüm başladı mı?

Son yıllarda bilim ve teknolojide yaşanan gelişmeler, yalnızca Dünya’yı değil, gözümüzü diktiğimiz yıldızları da ilgilendiriyor. Bilhassa yapay zekâ (YZ) ile uzay teknolojilerinin kesiştiği noktada yepyeni bir çağın başladığına tanıklık ediyoruz. Eskiden sadece yapay zekâ ile dünyada otomasyon sağlanacak mı veya uzay teknolojileri ile diğer gezegenlere gidebilecek miyiz diye düşünürken artık hem yapay zekanın hem uzay teknolojilerinin gerek devletlerin uzay çalışmalarında gerekse özel sektörün çalışmalarında ön plana çıktığını görüyoruz. Bir zamanlar bilim kurgu kitaplarının ve filmlerinin hayal dünyasına ait olan senaryolar, artık mühendislik laboratuvarlarında şekilleniyor, fırlatma rampalarından gökyüzüne yükseliyor. Peki bu iki alanın birleşimi bize ne vadediyor? Hangi ülkeler bu yarışta öne geçiyor? Ve en önemlisi, yapay zekâ gerçekten insanlığı uzayda bir üst lige taşıyacak mı?

MAKİNELER ARTIK SADECE ARAÇ DEĞİL YOL ARKADAŞI

Bugün artık uzayda görev yapan bir uzay aracının sadece dayanıklı olması yeterli değil. O aynı zamanda "akıllı" olmak zorunda. NASA’nın Mars’a gönderdiği Perseverance gezgini buna en güzel örnek. Bu araç, Dünya’dan gönderilen komutları saatlerce beklemek zorunda kalmadan, bulunduğu çevreyi analiz edip kendi kararlarını verebiliyor. Karşısına çıkan bir taşı analiz edebiliyor, tehlikeli bir araziden kaçınabiliyor ya da bilimsel açıdan ilgi çekici bir noktaya yönlenebiliyor. Kısacası, artık uzaydaki araçlar sadece komut alan makineler değil; çevresini anlayan, düşünen ve karar veren birer yapay zekâ destekli yol arkadaşı. Özellikle bilim kurgu filmlerde gördüğümüz uzay gemilerinin yapay zeka ile kontrol edilmesi aslında şimdiden gündemde ve bu çerçevede farklı çalışmalar yapılıyor. Böylece ileride Ay'a veya hatta Mars’a gönderilecek astronotların bir nevi yapay zeka yol arkadaşı olup her konuda onlara danışmanlık verip hatta yönlendirecek.

UZAYIN YARIŞINDA SINIRLAR YENİDEN ÇİZİLİYOR

ABD, Çin, Avrupa ve hatta Hindistan gibi uzay yarışında söz sahibi ülkeler, yapay zekâya büyük yatırımlar yapıyor. NASA, yapay zekâyı sadece araçlara değil, aynı zamanda veriye uygulayarak daha önce fark edilmeyen öte gezegenleri tespit edebiliyor. ExoMiner adlı bir yapay zekâ algoritması, geçmiş verilerden yola çıkarak “gizli kalmış” gezegen adaylarını gün yüzüne çıkarıyor. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ise daha çevik, daha hızlı ve daha özerk uydular için YZ temelli yazılımlar geliştiriyor. Hedef sadece keşif değil; aynı zamanda iklim değişikliği, afet yönetimi ve çevresel gözlem gibi konularda Dünya'ya da katkı sağlamak. Yapay zeka kullanılarak özellikle uzaktan algılama uydularının verilerinin daha iyi analiz edilmesini sağlayarak doğal iklim afetlerinin daha önceden tahmini ve bazı özel minerallerin ve doğal kaynakların keşfi konusunda ciddi ilerlemeler sağlanmış durumda.

Yakın gelecekte yapay zekânın rolü sadece keşifle sınırlı kalmayacaktır. Uzaydaki en büyük problemlerden biri olan "uzay çöpü" meselesi, YZ destekli tespit ve yönlendirme sistemleriyle çözülebilir. Aynı şekilde, astronotların uzun soluklu görevlerde karşılaşabileceği sağlık sorunları için geliştirilen YZ tabanlı tıbbi tanı sistemleri, Dünya ile iletişim kurulamadığı anlarda bile hayati müdahalelere olanak tanıyacak. Düşünün ki uzayın derinliklerinde bir astronot, yalnızca bir yapay zekâ doktorla baş başa ama yine de güvende olacak. Şimdiden dünyada bile yapay zeka algoritmaları yıllardır doktorların teşhis koyamadığı hastaları teşhis etmiş durumda.

Bu noktada insanın aklına ister istemez şu soru geliyor: Tüm bu gelişmeler insanlık adına gerçekten bir "çağ atlama" anlamına mı geliyor? Belki de evet. Çünkü daha önce yüzbinlerce mühendislik saatine ve büyük finansal kaynaklara ihtiyaç duyan görevler, artık daha hızlı, daha doğru ve daha ekonomik şekilde gerçekleştirilebiliyor. Üstelik YZ'nin hata oranı azaldıkça, insan hatasına bağlı riskler de en aza indiriliyor. Yani artık çok daha hızlı değişimlerin yapay zeka ile uzay teknolojisine entegre olacağı ve hızlı ilerlemelerin olacağı bir çağdayız.

TÜRKİYE NEREDE DURUYOR?

Peki ya biz? Türkiye’nin de bu yarışta yerini alması lazım. TÜBİTAK ve TUA’nın (Türkiye Uzay Ajansı) desteklediği projelerle, yapay zekânın yerli uydu sistemlerine entegrasyonu üzerine çalışmalar yürütülüyor. Henüz yolun başında olsak da, savunma sanayiinde kazandığımız yapay zekâ tecrübesi, uzay alanına da sıçrayacak gibi görünüyor. Özellikle mikro uydular ve otonom navigasyon sistemleri konusunda atılan adımlar, önümüzdeki yıllarda adımızdan söz ettirebilir. Ancak bunun gerçekleşmesi için özel sektöründe desteğiyle hızla bir yapay zeka kalkınma programı oluşturulup, önümüzdeki 10 yıllık uzay çalışmaları ile entegre edilmesi gerekiyor.

İnsanlık olarak uzayı anlamaya çalıştığımız yolculuk, artık daha akıllı bir evreye girdi. Gözümüzü gökyüzüne diktiğimiz bu çağda, yapay zekâ sadece bir yardımcı değil; belki de ana karakter. Makineler artık yıldızlara yalnızca insan eliyle değil, kendi algoritmalarıyla da ulaşabiliyor. Ve kim bilir, belki bir gün ilk yıldızlararası mesaj, bir insan değil, bir yapay zekâ tarafından gönderilecek. Bir nevi önümüzdeki 10 yıl içerisinde teknolojik olarak çok olağanüstü gelişmeler görebileceğiz ve bunun için şimdiden hazırlanmamız gerekiyor.