Yapay zekâ araçlarıyla sanat yaratımının sınırları olacak mıdır?

Dijitalleşme öyle hızlı ilerliyor ki robotlar ve yapay zekâ (YZ) insanların yerine geçerse diye kimi sektörler için endişeli bir durum söz konusu. Bu yazıyı tamamladığım haftada dahi, bu konuda onca yeni bilgi ortaya çıktı. Ülkelerin yapay zekâ araçlarıyla yönetilebileceği de konuşulmaktadır. Bu yüzden, OpenAI aracılığıyla e-postaları ifşa edilen Elon Musk ve OpenAI İcra Kurulu Başkanı Sam Altman, YZ ilerleme hızının çok tehlikeli olduğunu ve önlem alınması gerektiğini vurgulamışlardır. YZ insanların çalışmalarına “yardımcı” araç olmanın ötesine geçmeye, insanların yerine “asıl” olmaya başlamıştır. Bu yazımda YZ araçlarının sanatla ilişkisini ve bu araçların kullanımının sınırlarını irdeledim.

YAPAY ZEKÂ VE SANAT

Henüz sadece insanlar tarafından yönetilen robotlar ve YZ araçları, sanat yaratımında da kullanılmaktadır. Bu açıdan 'insanlar var oldukça dijital araçlarla da olsa sanat var olacaktır' diyebiliriz. Dijital yazılımlarla sanat yaratımı yıllardır zaten var. Bu defa insan zihni ve eliyle yapılan sanat yaratımıyla birlikte, robot ve/veya YZ araçlarıyla yaratılan sanat eserleri eş zamanlı olmaktadır. 1-3 Mart 2024'teki Art Dubai sergileri kapsamında YZ araçlarının da kullanıldığı benim de beğendiğim görsel eserler sunulmuştur. Bunlardan biri, Florencia Brück’ün Orta Doğu'ya özgü minyatür resim üslubuyla YZ yaratımını birleştirdiği eserleridir.

Echos of Andromeda(2024), Florencia Brück

Yanı sıra, 300'den fazla sanatçının YZ araçlarıyla hazırladığı ve ilk defa Art Dubai’de sergilenen “Human Cell Atlas”, ay yüzeyinde kalıcı olacak ilk dijital müze için SpaceX roketiyle ay yüzeyine gönderilmiştir. Eser, milyarlarca insan hücresine dair verilerin YZ araçlarıyla görsel sanata dönüştürülmesidir. Ayrıca Çin'de tamamı YZ araçlarıyla hazırlanan 26 bölümlük ilk çizgi dizi film yayınlanmaya başlamıştır. Sahne oyun metni yazdırmaktan, sahne dekoru yaptırmaya bu örnekler gitgide artmaktadır. YZ araçları her ne kadar insanların yönlendirmesiyle kullanılsa da eserin yaratıcısı kimdir? M. Cattelan'ın bir muzu duvara bantladığı ve 120 bin dolara satılan Komedyen adlı “sunum”u dahil, absürt sanat eserleri kabullenildiğinden, kimse YZ araçlarıyla üretilen sanat eserlerine baş kaldırmıyor. Dünyada insan sayısı ve çeşitliliğinde herkesin kendi görece estetik değerlendirmesine yetecek kadar -YZ ile yapılanlar da dahil- sanat eseri var.

Orijinal bir resme sahip olamayan nice insan, yıllardır kopya (illustrasyon) resimleri duvarına asıyor. O zaman YZ araçlarıyla kendi ürettiği bir resmin çıktısını da duvarına asabilir insanlar. Yani artık YZ araçlarını kullanan herkes, kendi istediği sanat eserini yap(tır)abilir. Bu açıdan zamanla sanatçılara gerek kalmayabilir mi acaba? Çünkü lise öğrencileri bile odalarına kurdukları birkaç dijital araç ve YZ ile müzik yaratabiliyor.

Dijitalleşme çok yeni bir şey değil ancak insanların günlük hayatında yer alması ve herkes tarafından kullanılması, gitgide öne çıkan yeni bir sonuç. Dijital yazılımları bilgisayarla sadece sanat dallarından belirli profesyoneller kullanırken, şimdi o yazılımların daha basit biçimi, YZ araçlarıyla herkesin elinde. Bu da robot ve YZ kullanımının etik ve hukuki sınırlarının ne olacağının belirlenmesini gerektirmektedir.

YAPAY ZEKÂ KULLANIMININ SINIRLARI

Robotlar ve YZ araçlarının insanların hayatlarını ve işlerini kolaylaştırmada iyi niyetle etik ve hukuki çerçevede kullanımı bir sorun olmayacaktır. Ancak akademisyenlerin, öğrencilerin ve sanatçıların doğrudan YZ araçlarına yaptırdıklarını kendileri yapmış gibi göstermesi, etik ve hukuki sınırların ötesindedir. Buna yönelik önlemler henüz yeni konuşulmaktadır. Zaten internet aracığıyla kontrolsüzce sunulan her tür verinin kullanımı sorunluyken, şimdi de YZ sorunu çıktı. 2019'daki G20'de OECD ve AB Üst Düzey Uzman Grubu'nca (AI HLEG) YZ kullanımına yönelik etik ve hukuki ilkeler belirlenmiştir. Bu ilkeler, ülkelerin fikir ve sanat eserlerine yönelik yasalarına dahil edilmelidir ki bir yaptırımı olabilsin. Ama ondan önce insanlar bireysel olarak etik ve hukuki sınırlarla robot ve YZ araçlarını kullanmalılar. En başta gelen soru, örneğin sanat eserini yaratan kimdir veya nedir? İnsanların adı sadece “yönlendirici” olarak mı yazılacak? Mesela bir resim YZ aracı ile yapıldığında YZ aracının adı “ressam”, ona talimat verenin adı da “yönlendiren” mi yazılacak? Bunlar telif hakkına dair problem de oluşturacaktır. TC Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi'nin hazırladığı 2021-2025 Ulusal Yapay Zeka Stratejisi kitapçığında, OECD ve AB kriterlerine dayanarak “YZ uygulamalarının etik ve hukuki boyutlarını ele alan faaliyetler yürütülecektir, uluslararası arenada bu alanda yürütülen çalışmalar takip edilecektir” (s. 9) diye yazılmıştır. Bunun acil olarak yasal düzenlemesi yapılmalıdır ki insanlar YZ araçlarını sınırlar içinde kullanabilsin. Her şeyi tüketmeye odaklı insanlar kendileri hiçbir şey yapmamak ya da bir şeyleri çabasız yapmak için salt robotlar ve YZ araçlarını kullandıklarında, bu araçlar insanları yönetmeye başlayabilecektir.