Yaş Çay Üreticileri (1)

Bu yazı künyesi kaynakçada verilen İlayda Özgümüş’ün 2019 tarihli Yüksek Lisans Tezi esas alınarak hazırlanmıştır. Emekleri için kendisine ve danışmanı Prof. Dr. Bahri Karlı’ya teşekkür ederim.

GENEL DURUM

Çay, Doğu Karadeniz kıyı şeridinde yer alan Sarp -Trabzon/Araklı arasında ve 10-35 km kadar iç kesimlerdeki dar bir alanda üretilmektedir. Çay üretimi, bölge açısından en önemli gelir ve istihdam kaynağıdır.

Çay tarımı, Türkiye’de küçük aile işletmeciliği şeklindedir. Arazi kısıtlı olduğu için üreticilerin %80’inin 5 dekarın altında çay bahçesinde yetiştiricilik yaptığı ve işletme arazisinin tamamının mülk arazi olduğu saptanmıştır. Rize ili nüfusunun %37‘sinin çay üreticisi olduğu, kültüre elverişli arazilerin %91’inde çay yetiştirildiği belirtilmiştir. Rize ilinde toplam 560 bin dekar alanda 1milyon ton çay üretilmiştir. Bu miktar Türkiye toplam çay üretiminin %68’ini oluşturmaktadır. Çayın büyük çoğunluğu ülke içinde tüketilmektedir. Türkiye’nin çay ihracatı yaklaşık 25 bin tondur.

Yaş çay yaprağı üretiminde dekara 118 saat insan işgücüne ihtiyaç olduğu saptanmıştır.

Beşer dekarlık aralıklarla üç gruba ayrılan işletmelerde ortalama yaş çay maliyeti, en küçük işletmelerde ortalamanın %1 üzerinde, diğer gruplarda %1 ve 1,5 altında çıkmıştır. Kısacası işletme büyüklüğü üç kat artsa bile çay maliyeti fazla değişmemektedir.

Rize tarımı için genel olarak ‘çay yetiştiriciliğinin alternatifi daha kaliteli çay yetiştiriciliği’ olarak değerlendirme yapılması gerektiğini vurgulamışlardır.

Çin ve Sri Lanka’da sertifikalı organik çay üretiminde dış girdilere daha az ihtiyaç olurken, çiftçilerin emeğine daha fazla gereksinim duyduğu belirtilmiştir.

2017 yılında %3.84’lük pay ile Türkiye dünya çay üretiminde altıncı sırada yer almaktadır.

Dünya çay verimi 2009 döneminde 1,41 ton/ha iken 2017 döneminde 1,49 ton/ha olmuştur. 2017 yılında dünyada birim alana verimi en yüksek olan ülke Tayland olup, verim 6,57 ton/ha’dır. Tayland’ı sırasıyla İran ve Malezya takip etmektedir. Türkiye ise çay veriminde 2,84 ton/ha ile sekizinci sırada yer almaktadır. Çay üretiminde ilk sıralarda yer alan Çin, Hindistan ve Kenya’nın birim alana verimlerinin düşük olduğu görülmektedir.

TÜRKİYE’DE ÇAY ÜRETİMİ

Yaş çay üretim ve verimine ilişkin bilgiler Çizelge 2’de sunulmuştur.

YÖNTEM

Örnek hacmi, 2016 yılı çay üretim alanları dikkate alınarak, Rize Merkez’de 34, Çayeli’nde 23, Ardeşen’de 17, Fındıklı’da 16 olmak üzere toplam 90 işletme olarak hesaplanmıştır. Ayrıca tesis maliyetinin hesaplanması için, yeni çay bahçe tesisi gerçekleştiren 10 adet işletmeden veri temin edilmiştir.

Çalışmanın yapıldığı bölgedeki işletmecilerin yaşı ortalama 52 yıldır. 

Çay üreticilerinin eğitim düzeyi ile ilgili bilgiler aşağıdaki çizelgede verilmiştir. En kalabalık küme olan I. grupta işletme yöneticilerinin üçte birinden fazlasının üniversite mezunu olması sıra dışı bir olgudur.

Ele alınan bölgedeki işletmecilerin çay üretiminde deneyim süresi 31 yıldır.

Bölgedeki çay üreten ailelerde ortalama 4,31 kişi bulunmaktadır.

İşletmelerin çay tarımını ikincil bir faaliyet olarak yaptığı saptanmıştır. İşletmecilerin %41’inin emekli, %19’unun işçi ve esnaf olduğu, %11‘inin özel sektörde çalıştığı, %10’unun ise memur olduğu tespit edilmiştir.

Gübreyi işletmecilerin %62’si bayiden, %19’u Tarım Kredi Kooperatifi’nden, %14’ü diğer şekilde, %4’ünün ise bayi ve kooperatiften temin etmiştir. (Devam edecek)

Kaynak:

İlayda Özgümüş, Rize İlinde Çay İşletmelerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Pazarlama Sorunları, Yüksek Lisans Tezi, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Isparta – 2019.