Yaşamını yitirdi, aramızdan ayrıldı...

Dil hemen her konuda sınırsız anlatım olanakları sunar.
“Ölüm” kavramı ya da olgusunu anlatırken de öyle...
“Öldü” demek yetmemiş. Bunun daha ağdalısı “vefat etti” demek de az gelmiş.
Saymakla bitmez ölümü anlatan dilimizdeki sözler.
İmge yaratmak yalnız şairlerin hakkı değil. En sıradan insan da duygularını anlatırken imgelere başvurur, dilin olanaklarını zorlar, yeni bir anlatım biçimi arar.
Kimseye, “Canım öldü de geç!” diyemeyiz. Kimi “irtihal-i dâr-ı beka eyledi” diyerek Acem dilinin olanaklarını kullanmış, yani “sonsuzluk yurduna göç eyledi” demek istemiş. Aynı anlayışla, aynı beğeniyle “irtihal-i dâr-ı naim eyledi” diyenler de olmuş. Uyku yurduna göç eyledi. “Öldü” ya da “vefat etti” demek varken, ölenle bir derdi olanlar “cartayı çekti”, “nalları dikti” demek yoluna da gitmiş.
Halk şiirinde de tahtadan ata binmek, tabuta girmek, yani ölmektir.
Dil yanlışları üzerine yazan yazarlara okurlarından iletiler gelir. Bazı okurlar yanlış gösteren yazarla adeta yarışırlar, şu da yanlış, bu da yanlış diye üzerinde hiç düşünmediğiniz sözlerde yanlışlar bulup örnekler verirler. Okur iletileri bana da gelir zaman zaman, ama benim okurlarım keskin, katı değildirler, belki de “dil zaptiyeliğine” karşı olduğumu bildiklerinden, dilin karmaşık yapısına, dil-kural ilişkisine çokça değindiğimdendir bu durum.
Bir okur, bir köşe yazarına şöyle yazıyor:
“Yaşamını yitirdi, hayatını kaybetti diyorlar. Bu doğru mu? Bir insanın bir şeyi yitirmesi için kendisinin kalması, yaşıyor olması gerekmez mi?”
Yazar arkadaşımız bu mantık karşısında ne diyeceğini bilemiyor. “Bu konu dilbilimin değil, felsefenin konusu” diyerek konuyu kapatıyor.
Hayır bu konu da dilbilimin konusu.
Tartıştığımız söz öbeği bir deyimdir. “Karnım zil çalıyor” sözüne nasıl bakıyorsak, o söze de aynı mantıkla, aynı anlayışla bakacağız.
Hayatını kaybetmek dile yıllarca önce girmiş, yerleşmiş bir deyim.
Hem sonra sözcüklerin anlamları yoktur, kullanımları vardır. Dilbilim böyle diyor.
Dilin kendi mantığı vardır. Mecazlar, deyimler dile olağanüstü güzellikler, zenginlikler katar. “Hayatını kaybetmek” ve onun Türkçeleştirilmiş biçimi “yaşamını yitirmek” deyimdir, okurun ileri sürdüğü yukarıdaki mantıkla bakmamalıyız.
Bir de “aramızdan ayrıldı” sözüyle anlatırız ölümü.
Ben “1586 yılında aramızdan ayrıldı” demem. Hatta daha yakınlara gelelim: “Ömer Seyfettin 1920 yılında aramızdan ayrıldı” da demem. Bu söz daha yakın zamanlarda ölenler için kullanılmalı.
Okuma önerisi: Yeni Gelen dergisinin şubat sayısında güzel yazılar var, beğeneceğinizi umuyorum, okuyun.