Yılın kitapları – 1

Her yıl bu zamanlarda yıl boyunca incelediğim kitaplara geri dönüp bakarım. Bunları kronolojik sıraya göre ele alacağım.

ALTI KRİZ

José Tapia'nın dünya ekonomisi üzerine yeni bir kitabı var. “Dünya Ekonomisinin Altı Krizi” (Six Crises of the World Economy) kitabında okuyucuya 1970'lerden bu yana dünya kapitalist ekonomisinin 'genel resmini' sunuyor. Tapia, 1970'lerden bu yana kapitalist ekonomilerde altı kriz tespit ediyor. İlk kriz 1970'lerin ortasında, altıncı kriz ise 2020'de KOVİD-19 salgını sırasında meydana geldi.

Tapia, Marksist olmayan ekonomistler Wesley Mitchell ve Jan Tinbergen'in önceki çalışmalarından büyük ölçüde yararlanıyor; bu kişiler, ana akım ekonomistler olmalarına rağmen, ampirik çalışmalardan içsel tekrarlayan kapitalist krizler teorisini geliştirmiştir. Tapia'nın “Altı Kriz”i, Karl Marx'ın krizlerin kapitalizme özgü olduğu ve artık dünya çapında genelleştirildiği görüşünü destekleyen kanıtlar için temel bir okumadır. Büyük ekonomik krizler en az on yılda bir meydana gelir ve "küresel yönetişim" kurumları yaratma yönündeki çoğunlukla başarısız girişim, piyasa ekonomisinin kendini düzenleme ve verimli sosyal sonuçlar üretme yeteneğinin sadece bir efsane olduğunu oldukça açık bir şekilde göstermektedir".

(https://thenextrecession.wordpress.com/2024/02/28/six-crises-of-capitalism/)

SERVET EŞİTSİZLİĞİ

Buna karşılık, İngiliz İşçi Partisi Milletvekili Liam Byrne, “Servet Eşitsizliği” (Inequality of Wealth) adlı kitabında, modern kapitalizmin yarattığı aşırı servet ve gelir eşitsizliğiyle başa çıkmak için reformist bir yaklaşım öneriyor.

Hiçbir şey yapılamayacağı görüşü ile seçmenlerin kabul etmeyeceği ekonomik yapının devrim niteliğinde bir dönüşüme ihtiyaç duyduğu görüşü arasında işleri düzeltmek için bir 'orta yol' bulmaya çalışıyor. Bu amaçla bir hükümet her gence kariyerine başlaması için 10 bin sterlin vermeli; hükümet fonları oluşturmak için bir egemen servet fonu kurmalı (Byrne'nin açıklamadığı şey) ve daha adil bir vergilendirme olmalı. Dahası, servet eşitsizliğini azaltmak için tüm bu 'radikal' önlemlerin "üç parlamento" boyunca (15 yıl diyorum!) yavaş yavaş uygulamaya konulması gerekecekti, böylece seçmenler politikalara yavaş yavaş alışacaktı!

(https://thenextrecession.wordpress.com/2024/03/04/inequality-the-middle-way/)

KAPİTALİZM DEVLETİ

Londra SOAS Üniversitesi'nden Profesör Costas Lapavitsas öncülüğünde NAMe Kolektifi tarafından kaleme alınan iddialı bir çalışma olan “Kapitalizm Devleti” (The State of Capitalism) ile Marksist bakış açısına geri döndük.

Kolektif, okuyucuya kitabın amacını hatırlatıyor: Kapitalizmin bugün net analizini geliştirerek onu sosyalizmle değiştirmenin yolunu görmek. Neyi savunuyorlar? “Devlet ve daha geniş kamu sektörünün üretim, tüketim ve dağıtımda baskın bir rol üstlenmesiyle ekonomik karar alma sürecindeki güç dengesi buna göre değiştirilmeli, ekolojik krizle tutarlı ve toplumsal olarak bilinçli bir şekilde yüzleşmek için toplumsal temeller yaratılmalı, bunlar, özel sermayenin yapamayacağı şeyler." “Kapitalizm Devleti”, zorlu bir analiz çalışmasıdır, öğrenilecek ve tartışılacak çok şey vardır. Bu anlamda, kapitalizmdeki krizlerin nedenleri, emperyalist sömürünün doğası ve finansın rolü hakkındaki Kolektif'in görüşü konusunda fikir ayrılıklarım olsa bile, kitap mutlaka okunmalıdır.

(https://thenextrecession.wordpress.com/2024/03/28/the-state-of-capitalism/)

YANLIŞ FİYAT

Kapitalist yatırımda, daha yüksek üretkenlik yoluyla maliyetleri düşürmek ile düşen karlılık nedeniyle yatırımı yavaşlatmak arasında temel bir çelişki vardır. Bu, Brett Christophers'ın bir başka mükemmel kitabı olan “Yanlış Fiyat”ın (The Price is Wrong) temel mesajıdır: Kapitalizm gezegeni neden kurtaramaz?

Christophers, küresel ısınmayı sınırlamak için yatırım hedeflerine ulaşmada engel teşkil eden şeyin yenilenebilir enerji ile fosil yakıt enerjisinin fiyatı olmadığını savunuyor. Yenilenebilir enerjinin fosil yakıt üretimine kıyasla karlılığı olduğunu söylüyor. Christophers, "piyasalarda dolaşan özel sermaye, hükümetlerden aldığı ve almaya devam ettiği tüm desteğe ve teknoloji maliyetleri bu kadar hızlı ve çok düşmüş olmasına rağmen küresel elektrik üretimini yeterince hızlı bir şekilde karbondan arındırmayı başaramıyorsa, bu kesinlikle sermayenin bu işi yapmak için tasarlanmadığının açık bir işaretidir." sonucuna varıyor.

Bunun yerine Christophers, karbon emisyonlarında hızlı bir azalma sağlayacaksak, "yenilenebilir enerji varlıklarının kapsamlı kamu mülkiyetinin en uygulanabilir modeli gibi göründüğünü" savunuyor. Herhangi bir hızlı geçişi garantilemek için fosil yakıt üreticilerinin de kamu mülkiyetine sahip olması gerektiğini eklemek isterim.

(https://thenextrecession.wordpress.com/2024/06/23/fixing-the-climate-it-just-aint-profitable/)

VAHŞİ KAPİTALİZM

Grace Blakeley, İngiliz sol görüşlü Tribune dergisinin köşe yazarı ve İngiltere yayınlarında siyasi tartışmalarda düzenli panelist olarak yer alan, genellikle soldaki sosyalist alternatifleri savunan tek sözcü. Yeni kitabı “Vahşi Kapitalizm”de (Vulture Capitalism), kapitalizmin 'serbest piyasa' ve rekabet sistemi olduğu yönündeki ana akım neo-klasik ekonominin uzun süredir devam eden kavramını çürütmeyi amaçlıyor.

Eğer kapitalizmde bir zamanlar 'serbest piyasa' ve emeğin yarattığı karları elde etme mücadelesinde şirketler arasında rekabet olduysa (ki Blakeley bundan şüphe duymaktadır), şimdi kesinlikle yoktur. Ona göre kapitalizm artık büyük tekeller tarafından kontrol edilen ve devlet tarafından desteklenen planlı bir ekonomidir. Blakeley, kapitalizmdeki krizlerin artık Joseph Schumpeter'in (ve bu konuda Marx'ın) 'yaratıcı yıkım' dediği şeyle çözülmediğini savunuyor. Kapitalizmdeki krizler, yani şirketlerin tasfiyesine yol açan çöküşler; kitlesel işsizlik ve mali çöküşler, büyük tekeller ve devlet tarafından 'planlama' yoluyla giderek daha fazla aşılmaktadır.

Blakeley, Marx'ın savunduğu, sermayenin karlılığı ile yatırım ve üretimin düzenli ve tekrarlayan krizlerine yol açan emeğin üretkenliği arasındaki 'modası geçmiş' Marksist kriz açıklamasını ortadan kaldırıyor. Blakeley'e göre, kapitalizm aslında 'planlama' yaparak ve devletten yardım alarak bu tür krizleri önleyebilir veya en azından çözebilir. Tekeller 'yaratıcı yıkımdan' kaçınabilir ve küçük işletmeler ve hepimizin zararına ilerlemeye devam edebilir.

Katıldığım bir tez değil. Kapitalizm, devlet tekeli planlamasıyla uluslararası krizlerin üstesinden gelemedi. Krizler, daha fazla kâr elde etme çabası ile bu kârı elde etmenin giderek zorlaşması arasındaki çelişkiden kaynaklanan düzenli aralıklarla meydana gelmeye devam ediyor. Krizler hala kapitalist birikim sürecinin doğasında vardır ve tekellerin emrindeki politikacılar tarafından yapılan 'kötü seçimlerin' sonucu değildir. Sadece kamu mülkiyeti ve planlama yoluyla özel sermayenin ve değer yasasının sona erdirilmesi bu tür krizleri durdurabilir.

(https://thenextrecession.wordpress.com/2024/05/08/vulture-capitalism/)

ÖZGÜRLÜĞE GİDEN YOL

Joseph Stiglitz’in yeni kitabı “Özgürlüğe Giden Yol”da (Road to Freedom) Blakeley’de olduğu kadar olmasa da bazı karışıklıklar var.

Stiglitz'e göre insan özgürlüğünün düşmanı kapitalizmin kendisi değil, artan eşitsizliği, çevresel bozulmayı, şirket tekellerinin yerleşmesini, 2008 mali krizini ve Donald Trump gibi tehlikeli sağcı popülistlerin yükselişini besleyen 'neoliberalizm'dir. “Bu uğursuz sonuçlar, doğa yasaları veya ekonomi yasaları tarafından emredilmemiştir” diyor. Aksine, bunlar "bir seçim meselesiydi, ekonomimizi yöneten kurallar ve düzenlemelerin bir sonucuydu. Onlar onlarca yıllık neoliberalizm tarafından şekillendirilmişlerdi ve suçlu olan neoliberalizmdi."

Stiglitz daha önceki kitaplarında, suçlunun kapitalizm değil, hükümetlerin ve şirket destekçilerinin yönetilen kapitalizmin savaş sonrası döneminde var olan 'oyunun kurallarını değiştirme' kararları olduğunu savunmuştu. Kurallar, düzenlemeyi kaldırmak, özelleştirmek için değiştirildi; işçi sendikalarını ezmek vb. Ama Stiglitz, yönetici seçkinlerin oyunun kurallarını değiştirmeyi neden gerekli gördüğünü asla açıklamıyor. Savaş sonrası kuralları neoliberal olanlara doğru kaydırmak ne oldu? 'İlerici kapitalizm' 21. yüzyılda bir çelişkidir. Ve hatta Stiglitz bile bunun başarılmasının mümkün olduğundan şüphe ediyor.

“https://thenextrecession.wordpress.com/2024/05/13/joseph-stiglitz-and-progressive-capitalism/)