Mazlum Avrasya’nın öncü kadınlarından Afet İnan

MÜZEYYEN SUSAR

Cumhuriyet’in ilk yılları, okumuş kızların parmakla sayılacak kadar az olduğu yıllardır. Okumak isteyenler için engellerse çok büyüktür: Kadına dönük önyargılar, okul yetersizliği, maddi olanaksızlıklar... Yakınlarını uzun savaş yıllarında yitirenler, öksüzler ve yetimler coğrafyasıdır Anadolu. 1923 doğumlu köy enstitüsü kökenli babam Ali Susar, köyümüzde, hemen hemen her evde öksüz ve yetim olduğunu anlatırdı.
Afet İnan da bu öksüzlerdendir. 1908 Devrimi’ne gözlerini açan, çocukluğu Balkan, Birinci Dünya Savaşı, İstiklal Savaşı içinde geçen, yedi yaşında annesini kaybeden, büyükanneleri tarafından büyütülen, Selanik doğumlu Afet İnan’ın yazgısı Cumhuriyet’le değişmiştir. Ailesini savaşların Yunanistan’dan Anadolu’ya savurduğu bu küçük kızın kişiliği savaş yıllarında biçimlenmiştir.
Afet İnan, 1922’de henüz on dört yaşındayken öğretmen olur.

ATATÜRK’ÜN İLGİSİ

Bir okul ziyaretinde Atamızın ilgisini çekince yazgısı değişir. Dil öğrenmesi için İsviçre’ye gönderilir. Lozan’da iki yıl Fransızca öğrenimi görür, iki yıl Notre Dame de Sion Fransız Kız Lisesi’nde okur. Henüz on sekiz yaşındaki Afet’in, Lozan’da karşılaştığı zorlukları, uğradığı ayrımcılığı Atatürk’e ilettiğini aşağıdaki mektuptan anlıyoruz. Atamızın baba şefkatini ve eşsiz devlet adamlığını gösteren 5 Ocak 1926 tarihli mektup ibret vericidir:

Sevgili Kızlarım, Afet, Sabriye
Gönderdiğiniz bütün mektupları ve son mektubunuzla müşterek resminizi aldım. Hayat ve tahsil tarzınızın arzunuz gibi tanzim edilmiş olmasından memnun oldum. Yalnız arkadaşlarınızdan farklı bir muameleye maruz kalmaktan doğan üzüntülerinize ben de iştirak ederim. Bunu yapmamalıydılar. Bu hususun icap edenlere ihtarı için özel olarak Konsolos Bey’e yazdırdım. Her halde sizin hiçbir arkadaşınızdan hiçbir bakımdan ayrı tutulmanızı arzu etmem.
Benim mektup yazmak âdetim değildir. Siz buna bakmayın, sık sık her hal ve arzunuzu muntazaman bana yazın! Zaman zaman fotoğraflarınızı da gönderin! Bir an evvel lisan öğrenmeye ehemmiyet verin. İstediğiniz lügat kitaplarını iki hafta evvel konsolosluk vasıtasıyla gönderttim. Her ikinizin de gözlerinden öperim kızlarım.
Gazi M. Kemal
Sabiha, Rukiye, Zehra, kendilerine gönderdiğiniz kartları aldılar, çok sevindiler. Hepsi ellerinizden öperler. *

Atatürk, zekâ pırıltısı, azim, vatan sevgisi, özgüven gördüğü Afet İnan’ı ölünceye kadar destekler, onunla başta tarih olmak üzere birçok konuda fikir alışverişi eder, zorlukları aşması için moral ve güç verir.

TARİH BİLGİNİ

İsviçre’deki öğrenimi bitince öğretmen olarak çeşitli okullarda Yurt Bilgisi ve Tarih öğretmenliği yapan İnan, bilimsel çalışmalarını Cenevre Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Bilimler Fakültesi’nde Yakın Çağ ve Modern Tarih Bölümü’nde sürdürür. Bu yıllarda çeşitli konferanslar vererek Türkiye Cumhuriyeti ve Türk tarihi konusunda yaygın yanlışları ve önyargıları değiştirme savaşı verir. Hatta bazı profesörlerle tartışarak kitaplarındaki yanlışları düzelttirir, onlara geri adım attırır. 1938’de lisans, 1939’da doktora yapar, 1942’de doçent ve 1950’de de profesör olur.

Bu çalışkan, üretken Türk kadını, Türk tarihi konusunda birçok çalışmaya imza atar, birçok devrimci atılımın doğuşuna tanıklık eder; Atatürk’ün en çok sevdiğim eser dediği Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Türk Dili Tetkik Cemiyeti gibi... Türk Tarihi Tetkik Heyeti’ndeki beş kişiden biridir. Türk Tarih Kurumu’nda asbaşkan olarak görev yapar. Cumhuriyet’in ilk bilim kadınlarından olan Afet İnan ve kitapları genç araştırmacıların ilgisini bekliyor.

*ATABE, Atatürk’ün Bütün Eserleri, 26-30. cilt, Kaynak Yayınları.