Vardiyalı çalışmada fazla mesai nasıl hesaplanır?

Pazartesi günü sorusunu paylaştığımız okurumuz, işyerinde vardiyalı (postalar halinde) çalışma yapıldığı; 09.00-18.00 ve 18.00-09.00 saatleri arasında olmak üzere iki vardiyanın olduğu bilgisini paylaşmış; işçilerin 20-30 saat arası fazla mesai ücreti aldıklarını; yıllık izin hariç izin alamadıklarını belirtmiş ve bu durumda ne gibi haklarının bulunduğu sorusunu yöneltmişti.
Vardiyalı çalışma özel bir çalışma biçimidir. Bu nedenle iş mevzuatımızda da özel düzenleme konusu olmuştur.
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ikinci hafta gündüz çalıştırılması esastır. Ancak gece ve gündüz çalışmalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.
Gece ve gündüz postalarını değiştirmeyen işverenin bu davranışı idari para cezası ile karşılanmıştır. (4857 sayılı İş Kanunu md. 104/1)
Yine postası değiştirilecek işçi 11 saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.
Vardiya (posta) sayısının belirlenmesinde ölçüt, işin niteliği gereği sürekli çalışmayı gerektirip gerektirmemesidir. Örneğin hastanelerde verilen hizmet, süreklilik gerektiren bir iştir.
* Nitelikleri gereği sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, en az 3 işçi postası düzenlenir. Ancak turizm, sağlık, özel güvenlik hizmeti yürütülen işlerde ve bu işlerin yürütüldüğü işyerlerinde alt işveren tarafından yürütülen işlerde posta düzenlemesi 24 saatte 2 posta şeklinde yapılabilir.
* Diğer işlerde, 24 saat içinde çalıştırılacak işçi postası sayısı ve işçi postalarının çalışma süresi, iş mevzuatımızdaki günlük çalışma süresini (haftanın altı günü çalışılan bir iş yerinde kural olarak 7.5 saati) aşmayacak şekilde düzenlenir.
Okurumuzun çalıştığı işyerinde 2 işçi postası mevcut ve postalardaki işçilerin günlük çalışma süresi hiç ara dinlenmesi vermediklerini düşündüğümüzde, 9 saattir. (Bilindiği üzere ara dinlenmesi çalışma süresinden sayılmaz.) Bu işyerinin haftada 6 gün çalışma yapan bir işyeri olduğunu kabul ettiğimizde; ara dinlenmesi verilmiyorsa, işçilerin günde 1.5 saat, ayda 36 saat fazla çalışma yaptığını düşünebiliriz.
4857 sayılı İş Kanunu uyarınca bu işyerinde en az 1 saat ara dinlenmesi verilmesi zorunludur. İşçilere bu ara dinlenmesi veriliyorsa günde yarım saatlik bir fazla çalışma yaptıkları ortaya çıkacaktır. Bu durumda da aylık 12 saatlik bir fazla çalışmanın varlığından söz edeceğiz. Tabii okurumuz sorusunda ayrıntıya yer vermediğinden ihtimaller üzerine çıkarımda bulunuyoruz. Cuma günü işçilerin kullanabileceği izinler konusunu ele alacağız.